TRANSFORMEREND LEREN, NIET METEN MAAR WETEN

Ik ben de hoofddocent van Hands On Tao. Sinds 1995 geef ik les in shiatsu en Chinese geneeswijze. Van het begin af aan heb ik me bij het lesgeven gehouden aan bepaalde, eigenzinnige richtlijnen. Deze heb ik deels geërfd van mijn Finse vader, die leraar was in hart en nieren. Ook heb ik me laten inspireren door leraren die ik zelf goed vond en daarnaast heb ik zelf een boel bedacht en ontwikkeld. In dit artikel beschrijf ik de richtlijnen die de basis vormen voor mijn lessen en lesmateriaal en die ik gebruik om mijn studenten te sturen, letterlijk richting te geven. De termen die het best passen bij deze richtlijnen zijn: ervaringsgericht lesgeven en transformerend leren.

TERMINOLOGIE

Als eerste ‘ervaringsgericht lesgeven’. Er zijn veel docenten die ervaringsgericht lesgeven en van die leraren geniet ik zelf altijd het meest. Ervaringsgericht lesgeven ondersteunt het transformerend leren. Het lesgeven is dan gericht op de innerlijke ervaring, niet op de uiterlijke inhoud.

En ‘transformerend leren’. Die term ben ik ooit eens ergens tegengekomen, maar de inhoud die ik er aan geef en die ik in dit artikel beschrijf, heb ik er zelf aan gekoppeld. Soms lijkt het leren van een nieuw vak of een nieuwe vaardigheid alleen maar stampwerk, uit het hoofd leren, spanning en frustratie met zich mee te brengen, maar er is een andere weg mogelijk! Leren hoeft niet zwaar te zijn en kan ook tot stand komen door spontaan en ontspannen het eigen unieke leerproces te volgen. Dat noem ik transformerend leren.

ERVARINGSGERICHT LESGEVEN

Gericht op de ervaring

Ervaringsgericht lesgeven is niet hetzelfde als het didactische model ‘ervaringsgerichte leren’. Ik bedoel er iets anders mee. Met ervaringsgericht lesgeven bedoel ik dat de leraar zijn leerlingen tijdens een les door een ervaring heenleidt: een ervaring die de leerstof, datgene wat geleerd moet worden, illustreert. Daarbij wordt, zeker wanneer de leerstof nieuw is voor de leerlingen, zo min mogelijk verteld. In plaats daarvan laat de leraar zijn leerlingen iets meemaken of beleven. Datgene wat de leraar wel vertelt is gericht op de ervaring zelf en niet zozeer op dat wat er geleerd moet worden.

Ervaren

Een ervaring kan een lichaamsgerichte oefening, een massageoefening of een visualisatie zijn. Maar een ervaring kan ook zijn: foto’s bekijken, naar muziek luisteren, een toneelstuk bekijken of zelf uitvoeren, een presentatie geven, een systeemopstelling maken, tekenen, een collage maken, een gespreksoefening doen, steenhouwen, kleien, knutselen en ga zo maar door. Voor alle ervaringen geldt dat hoe verrassender, hoe beeldender en hoe aparter de methode is, hoe langer de leerlingen het zullen heugen en hoe meer ze zullen leren.

Geen vooropgezet doel

Leerstof en kennis waar leerlingen al enige tijd ervaring mee hebben, al mee hebben kennisgemaakt, kan door een leraar verder uitgediept worden door vanuit de eigen ervaring erover te vertellen en vragen te beantwoorden. In dat geval luisteren de leerlingen naar het vertelde alsof ze naar een sprookje zouden luisteren: met aandacht en geïnteresseerd meelevend, maar niet met het vooropgezette doel om er iets van te leren. Dit wordt letterlijk van de leerlingen gevraagd: ‘luister met je buik en je hart en je verbeelding! Streef nergens naar en laat het verhaal tot je komen!’

Nog een goede ervaringsgerichte leermethode is het geven van een demonstratie. De leraar laat zien hoe hij te werk gaat en de leerlingen kijken ernaar met aandacht, wederom zonder een vooropgesteld doel. Oorspronkelijk in het oosten, en vast ook bij ons, was dit de manier om een vak te leren. Je liep jaren met een leermeester mee en leerde vanuit zijn of haar voorbeeld.

Een ervaringsgerichte les: praktijkvoorbeeld

-De studenten liggen op hun rug op een yogamat en voelen met hun handen hoe het Hart klopt. Ze maken contact met het Hart en met het Bloed dat door het Hart wordt rondgepompt. Ze verbeelden zich hoe het Hart als koningin op haar zetel zit en het geheel waarneemt in serene, rustige aanwezigheid: aanwezigheid in het eeuwige Nu. Ze voelen hoe het Bloed (Xue) de geest (Shen) in het Hart laat rusten in een zachte omarming. Ze omarmen zichzelf en voelen de liefde van het Hart.

-De studenten voelen en visualiseren hoe de Milt hard werkt om steeds weer voedende energie (Gu Qi) uit de voeding te halen en omhoog te sturen met behulp van Nier Yang. De Milt staat centraal en is voor alle organen van groot belang. Als een huisvrouw zwoegt zij dag in dag uit en vervult misschien wel de belangrijkste taak van allemaal, maar ze voelt zich niet altijd gezien. De studenten masseren hun eigen buik en geven zo de Milt waardering voor haar werk.

-De studenten zien voor zich hoe de Lever daadkrachtig maar ontspannen zijn troepen inspecteert. Hij is klaar voor de strijd en voelt zich opperbest. Omdat hij weet dat hij zal winnen hoeft hij het niet tentoon te spreiden. De studenten schudden alle spanning uit hun lijf en voelen zich levendig en sterk.

Zo worden elke Zang (Yin organen) en elke Fu (Yang organen) met een verhaal en een gebaar geïllustreerd. De les wordt een beeldende reis door de fysiologie van het eigen lichaam!

TRANSFORMEREND LEREN

Niet meten, maar weten

Transformerend leren betekent dat er opeens, als vanzelf, iets op zijn plek valt en een leerling begrijpt waar het om gaat. De leerling weet dan bijvoorbeeld wat de functies zijn van de Milt zonder dat het nodig is om die nogmaals te bestuderen. Of, de leerling weet waar een bepaald acupressuurpunt zich bevindt zonder dat het nodig is dat uit te gaan meten: niet meten, maar weten!

Toepassen en ervaren

Oefenen of iets uit je hoofd leren is soms ook handig en soms zelfs nodig. Maar wat vooral nodig is, is ervoor zorgen dat het geleerde niet weer vergeten wordt en daar zorg je voor door het geleerde in de praktijk toe te blijven passen. Een voorwaarde voor doelgericht transformerend leren is dat leerlingen werkelijk vanuit eigen interesse en motivatie aan het werk gaan met datgene wat ze hebben geleerd en datgene wat ze willen leren. Het is belangrijk dat leerlingen veel praktijkervaring opdoen en veel zelfstandig studeren.

In onze Hands On Tao shiatsuopleiding wordt van alle leerlingen gevraagd om vanaf het begin van de opleiding (vanaf de eerste week) een eigen oefenpraktijk te openen en wekelijks mensen te behandelen op een massagemat of een massagestoel. Ook gaan leerlingen al vrij snel op stage, om te beginnen als stoelmasseur bij bedrijven. Zodra het eerste diploma als masseur of stoelmasseur behaald is (na half tot 1 jaar) kunnen de leerlingen al echt aan het werk als shiatsumasseur of shiatsu stoelmasseur. In de meeste gevallen starten ze dan al snel een eigen praktijk en gaan ze aan het werk als zelfstandige, terwijl ze in de tussentijd doorstuderen om shiatsutherapeut te worden. Doordat leerlingen al snel praktijk voeren, komen er vragen naar boven die tijdens de lessen en praktijkdagen beantwoord kunnen worden. Zonder vragen, die echt vanuit eigen praktijk, uit eigen ervaring en uit eigen interesse ontstaan, is er geen transformerend leren mogelijk!

Wachten tot de appel valt

De vragen die uit eigen ervaring, praktijkvoering en interesse ontstaan zijn dus van groot belang, een voorwaarde bijna, voor het transformerend leren! Die vragen kunnen via boeken en studiematerialen of via lessen en gesprekken beantwoord worden zodat er transformatie en weten kan volgen.

Soms komt een antwoord op een vraag niet meteen en dat hoeft ook niet altijd. Soms moeten vragen in de praktijk rijpen om tot een antwoord te komen. Soms is het antwoord niet eens relevant en is de vraag zelf waar het om gaat.

Een andere belangrijke factor bij transformerend leren is geduld: zowel voor de leerling als voor de leraar. Een leerling moet ‘rijp’ zijn om een antwoord te ontvangen of om iets op zijn plaats te laten vallen. Een vraag moet eerst ontstaan, dan blijven voortduren om dan uiteindelijk rijp te zijn voor een antwoord. Als een vraag niet om een antwoord roept, heeft een antwoord weinig zin. De leraar moet dus niet te vroeg teveel van de studenten verwachten. Zowel de leraar als de leerling moeten geduldig zijn. Het eigen, unieke leerproces is leidend voor de totstandkoming van echte transformatie. Dat proces heeft een eigen tempo, kan niet worden overhaast of opgejaagd, maar er kan wel op vertrouwd worden dat het moment van transformatie, van iets kunnen of weten, altijd zal komen. Wie zijn eigen proces volgt en gemotiveerd en onbevangen aan het werk blijft komt er altijd.

Het Finse voorbeeld

Ik ben geboren in Finland. Een land waar kinderen over het algemeen heel vrij gelaten worden om hun eigen proces te volgen. Er wordt gewacht totdat ze ergens rijp voor zijn. De Finse kinderen gaan pas leren zwemmen of fietsen of lezen of rekenen als ze daar echt aan toe zijn en leren het dan ook in een oogwenk. Ze hoeven vaak niet eens te oefenen omdat ze gewoonweg er klaar voor zijn. Ze gaan het doen en kunnen het. Een appel die rijp is valt immers ook vanzelf uit de boom.

Een Finse antropoloog deed ooit een onderzoek naar een nomadenstam die aan het Finse volk gerelateerd is. De kinderen in die stam hoefden de eerste jaren niets te doen, behalve erbij zijn en er gewoon kijken naar alles wat de volwassen deden. Ze werden vertroeteld met warmte, aandacht en verhalen. Tegen hun vierde jaar gingen ze plots meedoen en bleken ze bijvoorbeeld een lasso te kunnen werpen zonder dat ooit te hebben geoefend. Ze hadden er jarenlang naar gekeken en toen ze er zelf rijp voor waren konden ze het gewoon.

Aanwezig zijn in het nu

Voorwaarde voor ervaringsgericht lesgeven en transformerend leren is dat de leraar datgene wat hij zijn leerlingen wil leren zelf persoonlijk van binnenuit begrepen en in de praktijk meegemaakt heeft. Een mooie toetssteen hiervoor is de volgende zin: Wie er moeilijk over doet heeft het niet begrepen, wie er makkelijk over doet heeft het niet zelf meegemaakt.

Een andere voorwaarde is dat, tijdens de les, zowel de leerlingen als de leraar gericht zijn op aanwezig zijn in het Nu. Er is bij de leerlingen geen angst en geen streven. De leraar is flexibel en reageert spontaan op dat wat er plaatsvindt in het hier en nu. Iedereen is aanwezig in het hier en nu en staat stevig op de grond met een open en ontvankelijk hart en een ontspannen, helder hoofd.

De taak van de leraar is ‘ruimte maken voor transformatie’. Leerlingen pikken vanzelf die dingen op die antwoorden geven op de vragen die tijdens hun eigen praktijkervaring naar boven gekomen zijn. Of ze pikken datgene op wat hun nieuwsgierigheid prikkelt, datgene waar ze iets mee kunnen. Kortom: iedere leerling haalt er dat uit wat voor zijn of haar proces op dat moment relevant is en wat als vanzelf blijft hangen of als vanzelf ‘op zijn plaats valt’.

DE 3 CENTRA

Buik, hart en hoofd

Het beste leerresultaat wordt bereikt als bij het leren alle drie de centra aan bod komen. Dan hebben we het over: het buikcentrum, het hartcentrum en het hoofdcentrum. Die willen allemaal wat anders en willen alle drie bevredigd worden! Hoe?

• Het buikcentrum door lichaamsgerichte oefeningen, herhaling, duidelijke huiswerkopdrachten en veel praktisch werken.
• Het hartcentrum door beeldende, creatieve, expressievolle, verassende methodes, door een fijne sfeer en door stimulering van de eigenheid.
• Het hoofdcentrum door tabellen, analyses, theorieën en diepgaande zelfstudie.

Elk mens, elke leerling, leert door alle drie de centra en bij iedereen is de behoefte aanwezig om alle drie die centra aan bod te laten komen. Bij veel mensen geldt dat er vaak één van de drie centra meer open en meer toegankelijk is. Bij transformerend leren is het van belang dat elke leerling voor zichzelf uitvogelt of hij in beginsel een hoofdleerder, een hartleerder of een buikleerder is. De leerling en de leraar kunnen hier vervolgens rekening mee houden tijdens het leerproces. Wat zijn de verschillen?

• Een hoofdleerder heeft een helder hoofd en een helder verstand. Hij wil graag het geheel begrijpen, zoekt naar aanvullende informatie en logica, maakt lijsten, tabellen en samenvattingen. Zij raakt gestrest als dingen niet kloppen.
• Een hartleerder heeft een open hart en is gevoelig. Hij vindt de sfeer tijdens het leren belangrijk en wil alles op zijn eigen manier doorgronden. Een hartleerder kan een ander niet nadoen en moet het zelf op zijn eigen, unieke manier doen en uitvinden. Zij kan er niet tegen om onder druk gezet te worden.
• Een buikleerder is aards en realistisch. Hij leert door te doen, door ervaring, door stap voor stap vooruit te gaan. Zij heeft behoefte aan een duidelijke structuur, wil weten waar ze aan toe is. Zij maakt zich gauw zorgen als niet alles helemaal duidelijk is.

TOT SLOT

Het indalen van kennis

Het praktisch oefenen en het ‘echte’ werken als masseur, vormt, in onze opleiding, de kern van al het leren. Wat echt telt tijdens het behandelen is echter de aandacht in de Hara (buik), het contact van Hart tot Hart en een ontspannen, helder Hoofd. Wij vragen van onze leerlingen om van het begin af aan, tijdens behandelingen, alle kennis die nog niet ‘ingedaald’ is los te laten! Theoretische overpeinzingen, twijfel en onzekerheid, en soortgelijke gevoelens, mogen de aanwezigheid, ontspanning en eigenheid tijdens het behandelen niet dwarsbomen! De leerlingen geven behandelingen vanuit aanwezigheid en ontspanning. Pas achteraf analyseren leerlingen de behandeling aan de hand van onze speciale behandelmethodiek en kijken tot welke conclusies ze komen volgens dit theoretische concept. Of de behandeling die ze gegeven hebben naadloos in het concept past, is niet van belang. Wel van belang is dat het leerproces zo op gang wordt gezet. Elke behandeling biedt een kans om iets nieuws te leren of bevestigt iets wat je al geleerd had. Langzaam daalt de kennis in en wordt steeds meer beschikbaar tijdens het behandelen zelf.

Directe toegang

Ervaringsgericht lesgeven en transformerend leren zijn methodes die vanaf het begin van de studie leiden tot kennis die vanzelf tot de beschikking van de leerling komt op het moment dat het nodig is. Net zo vanzelfsprekend als het feit dat je weet dat je linker wijsvinger je linker wijsvinger is, weet een leerling al snel waar de Miltmeridiaan loopt, welke punten hij bij Bloed deficiëntie kan behandelen of waar hij een Yang deficiëntie aan herkent. Een leerling heeft directe toegang tot kennis zonder daar het denken voor in te hoeven schakelen.

Lieve groeten,

JAANA

Ps. Wil je ook transformerend leren! Kom bij Hands On Tao leren!